

Sommaruga,ediBoito,dellaDuse,di
Giacosa,diDal'Ongaroeviadicen-
do:unaverafola,fracuiilCataneo
simuovecondivertitamaliziaegu-
stodiscrittore,cuinonfavelol'a-
nimodichisacogliereilgrigioe
tristediquel'Italiaprovincialmente
borghese.Anzi,losguardooggetivo
delostoricogliconsented'avviare
spuntidianalisisulospiritodiclas-
seassaipertinentiancheneiriguardi
diVerga,dicuiindividuacontraddi-
zioniescompensi.Lamateria,inreal-
tà,ètanta;ildiscorsocriticoèdun-
que tratenuto:perchèsitrattapur
semprediunabiografia,diunritrat-
to:permoltiaspetti,però,esemplare
edaimitare.
(r.d.s.)
Nara tira
IliaEhrenburg
Uomini
annivita
(VVolume)
Roma,EditoriRiuniti,1963
Pagg.224,L.2000
Laguera,lanostraguera:è il
momentostoricoacuiEhrenburg
arrivatoconlesuememorie,partendo
dall'Europa«sicura»della
beleépo-
que
edela
Bohème.
Ancoraunavolta,
scrittoreelettoredebbonoacquistare
coscienzadelfattochetuttociò
statopossibilenelgirodiunasola
vita,cheiltempoadisposizioneper
coreggereiproprierrorièapparso
brevissimo,echesopratutolescelte
acui9ierachiamatinonconsentivano
molti«distinguo.Potevanoesserci
contrastieribelionidifrontealavio-
lenzarivoluzionaria;potevanoesservi
ricerchediautonomiaspiritualeedi
solitarialibertàdifronteadalcuni
esperimenticoletivistici;mailmo-
mentodelagueranonlasciòmar-
gini,agitiintelettualideltipodiEhren-
burg,peravanzareriservediindole
personale,psicologicaopolitica.11pro-
blemaeradiarrivareasconfiggere
ilfascismo,diriuscireadespelerlo
dalastoriadell'avvenireumano:su
questopiano,intellettualieuropeidi
giusta tempraepoliticicheavevano
postoaldisopraditutoilloroideale
rivoluzionariopoteronoedovetero
intendersi.Ledistinzioni,lediver-
genzecheperiprimieranogravie
perisecondiriguardavanocosedi
scarsocontoeranodestinateasparire.
IlquintovolumediEhrenburg,scatu-
ritonelalucediquestaconsapevo-
lezzadelamissionedell'inteletuale
facciaafacciacolfascismo,narra
l'incontroconlarealtàdelaguera
sovietica,conquelpopolocheinparte
eracresciutoad insaputadeloscrit-
toreechedeteilcontributodecisivo
per lasconfitadiHitler.Mailproble-
ma noneracosìsemplice:ilpopoloso-
vieticoarivavaalaguerra—earri-
veràalavitoria—condizionatodale
durissimeesperienzestalinianedegli
anni trenta,einquelladimensionedi
eroismo,disofferenzaeanchediingiu-
stiziabisognavaaccetarlo.Nèlacon-
traddizionesarebbefinitaallaguer-
ra,nelcorsodelaqualematurano
quasisempreelementidiconservato-
rismostataleenazionale,sarebbese-
guitalapoliticadiHiroscimaedi
Fulton,lapoliticaoccidentalediinti-
midazione.Sitratava,ora.disalvare
lapace.nlibrodiEhrenburgciporta
appunto,nelsuoracconto,alesoglie
diquelnuovo impegno,diquelnuovo
« casodicoscienza.(a./.)
NinoSavarese
Cronachetasiciliana
del'estate1963
Caltanisseta-Roma,Sciascia,1963
Pagg.94,s.i.p.
E' l'opportunaristampadiunormai
introvabilescrito(comparsoinpri-
Ventimilaabbonamenti
aRinascitaperil1964
Ricordiamo
Rinnovandosubito l'abbonamentoa
Rinascitasi
hadiritoa
partecipareal'estrazionedei20premiinlibridalvalorecom-
plesivodi350.000lire:
10 PREMIO:voltuni
2' 3'
4' 50
perunvaloredi100.000lire
»» » » 50.000»
»» » » 25.000»
»» » » 20.000»
»» » » 15.000»
Altri15premiinNolumi,delvaloredilire10.000ognuno.
Coloro che1101avesero rinnovatoancorailloroabbonamento,
scadutoil31dicembre,non lascinoscadere,perpoterparte-
ciparealrestrazione,iltermineditoleranzadi20giorni.
La copertina
E'incorsodispedizione,atutticolorochenehannoLino
richiesta,lacopertinaperlaraccoltadelarivista.L'interaan-
natadel1963puòessere raccolta
in
(hiecopertine:una
per
ognisemestre.PrezodiognicopertinaL.500.L'importopuò
essere rimessoamezzovagliaocontocorentepostalenu-
mero1/29795 intestatoalaSocietàEditricel'Unità-Viadei
Taurini,19.Roma.
ma edizionepressoSnadronnel1944)
incuiNinoSavarese,sorpresodalla
bataglianelazonacentraledela
Sicilia,narròl'estremosussultodella
guerra.Compaionoledistruzioninei
campi,lafame,ilterroredalcielo,le
fughedeglisfolati,ladifidenzaela
pauraneiconfrontidel'aleatotede-
sco,checolserolaSicilianelasua
secolarecondizioneditorporeene
sovvertono l'ordine;eitedeschistessi
presinelvorticedelleoperazioniche
noncontrolanopiù,eglianglo-ameri-
cani,oramaiapertamente invocatie
chegiungono infine«bencalzatitra
gliscalzi,spensieratifumatoritra i
forzatiastemi,divoratoridiscatole
traquelichesinutronodisolopane
edipiantelegatealeradici).Esu
tutounostuporeeun'indifferenza
che annunciano l'ultimoatodeldram-
maechesimescolanoaldoloreren-
dendolopiùtetro:Duebandierine
stranieresonostatemesseasvento-
lare,sebbenecondiscrezione,sopra
unedificiofascista.Guardiamoinsi-
lenzio:unveloditristezzacoprei
nostriocchi,unsensodiviolazione,
diperditapesasulnostrocuore.Ep-
purenonsappiamo rimpiangereillu-
gubrevessilonerodicuiquesteban-
dierehannopresoilposto.Echenon
eralabandierad'Italia».(g.m.)
Scienze
AA.VV. Conferenzedifisica
daiCorsidiaggiornamento
pergliinsegnantidele
scuolesecondarie
Milano,Feltrineli,1963
Pagg.392,L.6000
Strutturealgebrichee
struture topologiche
Milano,Feltrineli,1963
Pagg.274,L.3000
Sitratadeidueprimivolumidela
nuovaColanadiaggiornamentoedi-
dassi».L'iniziativadel'editoremila-
neseèopportunaeutilissima.Infatti,
ilgravedifettodeinumerosissimi
corsidiaggiornamento»perinse-
gnantidiimatematica,difisicaecc.
chesisonosvoltiinItalianegliultimi
annièstatalacarenzadiunmateriale
adhoc-
(sehzalibriappositiesistema-
tici,dá leggere,studiaree
-consultare,
ilrendimentodiuncorsod'aggiorna-
mentopuòabbassarsifinoalozero).
Tut'edueleraccoltecontengono
scrittiottimiebuoni,diautoridi
grandevalorescientifico(perlafisi-
ca,gliitalianiCarreli.Finzi,Geymo-
nat,Gliozzi,Graffi,Persico,Peruc-
ca,ecc.,perlamatematica,ifrancesi
H.Cartan,Dubreil,Godement,Li-
chnerowicz,Schwartz,Serreealtri).
Icorsiitalianisonostatiorganizzati
dalaburocraziadelministeroodei
Centrididattici,equindiilprimovo-
lumeèpiutostounabelaraccoltadi
saggibrillantichenonun«testoor-
ganico»;icorsisvoltisiaPariginel
1956-57,eraccoltinelsecondovolume,
sono inveceilrisultatodiunpiano
scientifico-pedagogicoserioemeditato,
sicchèilvolumestessosipresenta
come unastupendasintesipanoramica
delamatematicamodernaneisuoi
fondamentieneisuoiprincipaliindi-
rizzi.(i.1.r.)
Seo-nalazioni
GigiGhiroti
Italiamiabenchè
Milano,Comunità,1963
Pagg.274,L.1000
ArticoliapparsisulaStampa,ap-
puntienoteditaccuinorielaborati;
iltuttoordinatosulfilodelacon-
vinzione«cheilgranosiacresciuto
piùdelloglioenonsiadadirtroppo
malediquestianniediquestopae-
se).Gliannicuisiriferisconogliar-
ticoliche formanoillibrosonoquel-
lichevannodal1960al1963.Ein-
tantoègiàassaidubbioparlaredel-
l'Italiacomedelpaeseche,giuntoper
ultimoalbanchetodelaprosperità,
sparecchiapiùveloceditutti,pro-
ducepiùdituttiepromettedifare
anchemeglioperilprossimodecen-
nio,.
MarioAlbertini
IlFederalismoeloStatofederale
Antologiaedefinizione
Milano,Giufrè,1963
Pag.XII-205,L.1800
RicostruendoopportunamenteI pre-
supposti teoricidicertiorientamenti
odiernideglistudipoliticiAlbertini
riproduceinquestaantologiaitesti
kantianisula«paceperpetua,queli
diHamiltonsuloStatofederale,quel-
lidiProudhoneFrantzsulacritica
deloStatonazionale.Seguonoaltri
testisullacrisideloStatonazionalee
sulproblemadell'unitàeuropea (Lord
Lothian,L.Robbins,B.Wooton,L.
Einaudi,C.J.Friedrich).Sarebbesta-
tanecessariaunaintroduzionepiù
diffusaeunavalutazionepiùanali-
tica.
John andApeline Ilartcup
MorningFaces
AMiscelanyonChildhoodandEdu-
cationLondra,Heinemann,1963
Pagg.320,scelini35
Gliautorihannopensatodirac-
cogliereunavastamoleditestimo-
nianzediautori,chevannodaPla-
toneaNancyMitford,sulainfan-
ziael'educazioneatraversoitempi.
Ilrisultatoèquestaantologiainso-
litanelaqualesipossonoscorere
piacevolmentealcunedellepagine
piùbelededicatedascrittoriditut-
toilmondoad.untemacosìsugge-
stivo.Daunaleturaattentadique-
stibrevitesti,divisiinquatordici
sezioni.epossibilericavareancheuna
ideageneraledellaevoluzionedel
pensieroeducativoatraversoisecoli.
EdmondoClone
BenedetoCroceeilpensierocontem-
poraneo
Milano,Longanesi,1963
Pagg.640,L.3500
Un libro,questo,diimpostazionevec-
chia,caricocom'èdivistosepreoc-
cupazioniautobiografichenonprive
diesibizionismo.edotatodiunastrut-
turacriticafragile.Laconclusionedel
Cioneè,insostanza,che«alCroce
sfuggital'originalitàdell'esperienza
religiosa»;cui,pare,ilClonestade-
dicandosidopoprecedentinoncorn-
mendevoliesDerienzefasciste.
Questeschedesonostatecurateda
RinodalSasso,AugustoGuerra,Au-
gusto Iluminati,AugustoLivi,Lucio
LombardoRadice,GiulianoManacor-
daeLucaPavo/ini.
Democrazia ediritto
Rivistacriticadidiritto
egiurisprudenza
Redazione:vialeCarso,51-Roma
Ammin.:viadeiGiordani,22-Roma
AnnoIV -N.3SOMMARIO
Studienote
LucianoPontiroli.SerataeCostituzione.
MarioFraneescheli,Uncongresocontra
iljormalismo.
GiuseppePeroneCapano,
Lalibertitdi
stampa inmateriagiudiziaria.
LucianoAscoli,Gifidicantiegiudicabili.
SergioBochiceltio,Crisidelterzopotere.
Romeo Ferucei,Aspetigiuridicidelare-
pressione inGrecia.
RolandoWeil,LaCortedisicureza fran-
se.
ZaraAlgardidirittod'autorenei
Giurisprudenza commentata
— SugliefetideledecisionidelaCorte
cost itlZionaleconriguardospeciale
alemotivazionidiesse.
— Proscioglimentoper infertnithdimente
e applicazionedellemisurediskis-
rezza.
— Sterminiodegliebreiedelitopolitico.
— LaCorteancorasuiriliecisegnaletici.
Recensioniesegnalazioni